Maatschappelijk verantwoord beleggen

Maatschappelijk verantwoord beleggen (MVB) staat bij veel pensioenfondsen, ook bij PNO Media, hoog in het vaandel. Vooral beleggingen in de fossiele sector krijgen daarbij veel aandacht. Onder druk van organisaties als Milieudefensie, Extinction Rebellion en Fossielvrij NL hebben grote Nederlandse pensioenfondsen de afgelopen jaren hun belangen in oliemaatschappijen als BP, Chevron, Exxon en Shell verkocht en het vrijkomende bedrag geïnvesteerd in alternatieve (schone) energiebedrijven. Daarbij werd betoogd dat een dergelijke switch niet ten koste van het rendement zou gaan.

Twijfel slaat toe

Het Financieele Dagblad (FD) heeft getracht het financiële effect van die sectorswitch voor Pensioenfonds ABP in kaart te brengen. Het ABP heeft de laatste drie jaar voor zo’n tien miljard aan fossiel bezit verkocht. Sinds oktober 2021 zijn de koersen van de oliemaatschappijen echter met ruim veertig procent in waarde gestegen, Shell zelfs met ongeveer vijfenvijftig procent. Dat terwijl die van alternatieve energiebedrijven met veertig procent zijn gedaald. De totale negatieve impact bedraagt volgens het FD acht miljard: geen waardestijging van vier miljard, maar een koersverlies van vier miljard. Aangevoerd kan worden dat er in die jaren wel sprake was van bijzondere omstandigheden, en dat men voor een eerlijke vergelijking naar de lange termijn moet kijken. Dat laatste is zeker waar, maar toch!

Een kernvraag: mag Maatschappelijk Verantwoord Beleggen rendement kosten?

De vraag of Maatschappelijk Verantwoord Beleggen rendement kost, is niet zo eenvoudig te beantwoorden. Je kunt het rendementseffect vaststellen door het te vergelijken met het rendement van de wereldindex voor aandelen (MSCI-world). De meeste vermogensbeheerders kiezen echter een eigen vergelijkingsmaatstaf, benchmark in het jargon. Niemand hoeft ervan op te kijken dat bijna alle vermogensbeheerders vinden zij het voor wat betreft MVB beter hebben gedaan dan de benchmark die zij zelf hebben vastgesteld. Hoogleraar duurzame financiering Bert Scholtens van de Rijksuniversiteit Groningen acht strengere regulering nodig. Hij betoogde enkele jaren terug: “Als de financiële accountantsregels net zo rekbaar waren als de duurzaamheidsdefinities zou elk bedrijf altijd winst maken, en elk jaar meer.”

Effect rendement op de hoogte van het pensioen

Desgevraagd geven veel deelnemers aan pensioenregelingen bij risico preferentie onderzoeken (RPO’s) aan dat ze bereid zijn een iets lagere pensioenuitkomst te accepteren als gevolg van Maatschappelijk Verantwoord Beleggen. Opvallend is dat ouderen daartoe in het algemeen meer bereid zijn dan jongeren. Het zou overigens eerlijker zijn om bij het stellen van de vraag of een lager pensioenresultaat als gevolg van MVB acceptabel is, aan te geven dat een procent extra rendement gedurende de gehele periode van deelname aan de pensioenregeling uiteindelijk resulteert in een dertig procent hoger pensioen. Dat laatste gebeurt echter niet.

Het maatschappelijk sentiment draait

Lange tijd hadden voorstanders van maatschappelijk verantwoord beleggen de wind in de zeilen. Dat veranderde. De tegenbeweging kwam in de Verenigde Staten op gang. Rechts-conservatieve republikeinen in de VS richtten hun pijlen op grote beleggers en vermogensbeheerders die hun vermogen groen dan wel klimaatvriendelijk beleggen. “Duurzaam beleggen, niet van onze centen is het devies”. De republikeinen zeggen op te komen voor gepensioneerden die voor hun inkomen afhankelijk zijn van beleggingsopbrengsten, en dat is voor grote groepen ouderen, veelal zonder collectieve pensioenregelingen, zeker het geval. In zuidelijke staten zoals Florida, Texas en West-Virginia krijgen banken en vermogensbeheerders die aan die oproep geen gehoor geven, geen overheidscontracten. Ook proberen Republikeinse Staten de groene transitie met boycotwetten te frustreren.

In de Senaat werd onlangs een Wet van president Joe Biden tegengehouden die het voor pensioenfondsen makkelijker moest maken klimaat bij investeringsbeslissingen mee te wegen. De kruistocht tegen ‘woke-kapitalisme’ heeft in de VS al met al duidelijk effect. Zo is er een parlementaire commissie (Republican ESG Working Group) opgericht die bedrijven op het matje kan roepen om hen te bevragen over de klimaatrichtlijnen in hun bedrijf.

Maatschappelijk verantwoordelijk beleggen heeft ook in Nederland politiek tij tegen

Enkele weken geleden nam de Tweede Kamer met 103 stemmen voor en 47 tegen de motie Aartsen aan. Daarin is vastgelegd dat het de primaire taak van pensioenfondsen is om te zorgen voor koopkrachtige pensioenen en niet om activistisch of ideëel te beleggen. De regering werd uitgenodigd te bezien hoe toezichtkaders hiertoe kunnen worden aangescherpt. Kort daarna ventileerde DNB echter het standpunt dat pensioenfondsen niet verplicht zijn om rendement op de eerste plaats te zetten.

Inmiddels is Eddy van Hijum (NSC) tot minister van Sociale Zaken benoemd, met in zijn portefeuille ook pensioenen. Eerder nam hij het standpunt in dat bestaanszekerheid voor ouderen een pensioen betekent dat koopkracht centraal stelt en voldoende zekerheid biedt. Als dat samen kan met verantwoord beleggen, prima. Zo nee, dan gaat rendement voor. Met andere woorden, pensioenfondsen moeten zich primair richten op zaken waartoe zij op aarde zijn.

Kernvraag: ‘Goed doen’ met andermans pensioenvermogen, mag dat?

Onder het WTP-regime kennen we zowel solidaire als flexibele pensioencontracten. Bij het meer persoonlijke flexibele pensioencontract hebben deelnemers, zeker in vergelijking met het verleden, vrij veel invloed op het voor hen geldende beleggingsbeleid. Een belangrijke vraag is dan (zeker bij het flexibele contract) hoever een pensioenfonds kan gaan met het ideëel – en qua rendement wellicht niet optimaal – beleggen met het geld van een deelnemer. Vooral jongeren lijken rendement op de eerste plaats te stellen.

Normbesef bij beleggen blijft belangrijk, maar normen kunnen wel wijzigen

Voor een pensioenfonds als PNO Media is normbesef altijd belangrijk geweest. Juist voor een mediafonds is het bijvoorbeeld begrijpelijk dat het niet belegt in landen waar de persvrijheid met voeten wordt getreden.
Al meer dan 50 jaar geleden, tijdens de Vietnamoorlog, sprak ons pensioenfonds in deelnemersvergaderingen uit niet in de wapenindustrie te willen beleggen. Nu er in delen van de wereld weer sprake is van oorlog – en vrijheid niet langer vanzelfsprekend is – zou het mij niet verbazen als dat standpunt niet langer, en zeker niet meer volledig, door onze achterban wordt gedeeld.

Belangrijkste (persoonlijke) conclusie

Normbesef en vasthouden aan normen blijven belangrijk. Voor wat betreft de invulling van het beleggingsbeleid zou ik graag zien dat het rendement en een koopkrachtig pensioen, uiteraard binnen de grenzen van de wet en rekening houdend met internationale richtlijnen zoals die van de OESO, op de eerste plaats worden gesteld. Als daarvan wordt afgeweken, dan graag met instemming van een gekwalificeerde meerderheid van bijvoorbeeld 75 of 80 procent van alle deelnemers.


Bestuurslid VGO Media
Anton de Bekker deelt in zijn maandelijkse column zijn persoonlijke visie over actuele pensioenonderwerpen.